Dit is pagina 2 van een artikel over flipperkast toeleveranciers. Klik hier voor pagina 1.

Flipperkast cabinets

Er waren verschillende firmas die flipperkast cabinets maakten. Churchill Cabinet Company en Lenc-Smith (zie het stuk over speelvelden) zijn het best bekend. Voor zover ik weet leverden ze beide volledig afgewerkte cabinets, dus in tegenstelling tot speelvelden werden ze niet van de ene firma naar de andere verscheept.

Bij Pinball Expo 1995 was het mogelijk van Lenc-Smith te bezoeken.
Lees hier over dit bezoek.

Met de metalen plaat verwijderd waarop de printen zitten, kan je de felgekleurde stickers zien. Op de kleinste stikker in deze Addams Family kopkast staat 'Lenc-Smith'.

Diner flipperkast met de kopkast neergeklapt, heeft een CCC stempel in een anders verborgen plaats. Mijn JokerZ flipperkast heeft deze ook, en de speelvelden zijn ook gemaakt door Churchill Cabinet Company.

Er waren verschillende manieren om de tekening op een cabinet te krijgen:

1. Schilderen met metalen stencils
2. Zeefdrukken op het hout (de meeste flippers in de jaren 1980)
3. Zeefdrukken op met vinyl beplakt hout
4. Zeefdrukken van stikkers en deze dan op de cabinet kleven (sommige WPC-95 flippers)

Verder zijn er 2 manieren om kleuren te zeefdrukken: spot en process.

Tot in het begin van de jaren 1980 was elke cabinet met een verfpistool gespoten. Men gebruikte eenvoudige metalen stencils om de tekening over te zetten. De tekenaar maakte een eenvoudige tekening in 2 kleuren (+ de achtergrondkleur van de cabinet) waarvan de stencils werden gemaakt. Deze flippers kan je herkennen aangezien ze maar weinig kleuren hebben, grote eenvoudige tekeningen (dunne lijntjes waren niet mogelijk) en de randjes soms wazig zijn, waar de ene kleur over de andere lekte.

Midden jaren 1980 investeerde Lenc-Smith in een machine die op grote houten panelen kon drukken. Deze werden dan later verzaagd en geassembleerd. Deze panelen moesten echter bedekt worden met een dunne laag witte vinyl voordat ze konden bedrukt worden.
Zowat elke Williams flipperkast in de jaren 1990 werd op deze manier gemaakt, aangezien WMS Industries eigenaar was van Lenc-Smith. De kwaliteit was heel goed, alhoewel er kreuken kunnen ontstaan waar de poten op de cabinet gevezen zijn. Daarom denken sommige mensen dat het om stickers gaat. Dat is niet zo ! Het eindresultaat is wel hetzelfde maar de manier van werken is totaal anders. Hier gaat het om hout dat in vinyl gedipt is een gladde laag te verkrijgen. Stickers worden apart bedrukt en daarna op de cabinet gekleefd, en kunnen ook beter worden verwijderd.

Kopkast zijpanelen voor Johnny Mnemonic, bedrukt op in witte vinyl bedekt hout. Klaar om verzaagd te worden.

De LS vinyl cabinets hebben echter een groot probleem met verschijnen onder invloed van ultra violette straling. Vooral de rode en gele kleuren kunnen verschijnen tot ze helemaal weg zijn, en je de witte vinyl onderlaag ziet.

Op sommige flippers gebruikte Lenc-Smith niet de vinyl onderlaag maar werden cabinets met een witte primer verf voorbereid. Ik vermoed dat dit onder meer het geval was bij Theatre of Magic. Het is mij bevestigd dat deze cabinets ook allemaal door LS gemaakt zijn, maar ze voelen anders aan en de gele en gouden kleur vervaagt bijna nooit.

Andere fabrikanten hadden niet zo'n speciale machine. Zij bedrukten elke cabinet apart, nadat deze al in elkaar gezet was. De tekening wordt rechtstreeks op het gladde hout bedrukt en is zo heel duurzaam. Er zijn ook veel minder problemen met verschijnen door UV straling.
Deze techniek heeft wel zijn beperkingen waar de tekeningen elkaar ontmoeten aan de hoeken.
Deze manier van drukken werd reeds in de jaren 1980 gebruikt. Het verschil met metalen stencils is dat zeefdrukken een veel mooier resultaat toelaat: fijne lijntjes, kleuren overgangen, enz. De meeste flipperkasten gemaakt op het einde van de System11 (Diner, Whirlwind, Earthshaker, ..) hebben zo'n cabinet.

Tenslotte werden soms ook bedrukte stikkers gebruikt.
Sommige flipperkasten zoals Road Show, Star Trek the Next Generation en The Shadow hebben een gezeefdrukte cabinet maar stickers op de kopkast. Zoals je hier kan lezen, kwamen deze toch van Lenc-Smith, dus lag het niet altijd aan een andere fabrikant.
Een reden hiervoor was om kosten te besparen, een andere was om cabinetten uit te besteden aan meerdere leveranciers en toch een uniform resultaat te krijgen, want niet iedereen kon dezelfde techniek / kwaliteit leveren en soms was de vraag groter dan wat een fabrikant kon leveren.

Aan de rand van de kopkast kan je het kleurverschil in het blauw zien tussen de beschilderde cabinet en de sticker.

Afhankelijk hoeveel vraag er naar een model was en hoe druk de leverancier het had, werden soms meerdere leveranciers tegelijk gebruikt. Het is dus mogelijk (vooral begin jaren 1990) om 1 model te vinden met een op hout gezeefdrukt cabinet en andere met de vinyl primer laag.

Meerdere leveranciers had ook zijn invloed voor de grafici bij Williams. Zo moest de tekening voor Fish Tales herwerkt worden van 6 naar 4 basiskleuren om de fabricage bij meerdere leveranciers toe te laten.

Er waren verder ook experimenten. Funhouse sample games bv kwamen met een blauw geschilderde cabinet en uitgeknipte sticker, terwijl de productie gezeefdrukt was op het hout. Prototype kasten waren vaak verschillend omdat men daar iets kon uittesten op kleine schaal.

Bijna elk Williams / Bally cabinet en speelveld is gezeefdrukt door middel van 'spot kleuren'. Dat betekent dat de kleur die je ziet echt de verf is die in deze kleur gemengd is. Er zijn wel overgangen mogelijk, en je kan bv oranje maken door rode stipjes op een gele ondergrond te zetten. Als je dichtbij kijkt zie je dan ook de gele en rode kleur. Een aparte zeefdruk moet dan ook voor elke gebruikte kleur gemaakt worden. Bij electro-mechanische flippers gebruikte men meestal 7 (soms 8) kleuren voor het speelveld. Later gebruikte men er meer, Fathom en Addams Family bv gebruiken 11 kleuren.

Process half-toning is een andere manier van zeefdrukken. Op een witte ondergrond worden maar 4 (transparante) kleuren gedrukt: cyan, magenta, yellow en black (key). Dit is gelijkaardig aan hoe een inkjet printer werkt (CMYK). Alle kleuren worden gemaakt door ofwel verf in lagen over elkaar aan te brengen, of door kleine stipjes heel dicht bij elkaar te drukken.
Het voordeel is dat dit goedkoper is, er moeten maar 4 kleuren gedrukt worden en bijna elke kleur kan hiermee worden gemengd en gebruikt. Mooie foto-realistische resultaten kunnen bereikt worden, in plaats van getekende kunst.
Nadeel is dat wanneer je heel dicht kijkt, je de kleine stipjes kan zien (gelijkaardig met wanneer je een foto in een krant van dichtbij bekijkt). Het hangt ook van kleur tot kleur af, kleuren zoals grijs waarvoor de 4 basiskleuren nodig zijn geven aanleiding tot wazige resultaten, terwijl kleuren die gemengd worden door 2 van de 4 CMYB basiskleuren meer effen lijken.

Process screening: zie hoe realistisch de gezichten zijn op Sterns Lord of the Rings speelveld ? De verschillende kleuren gaan over in elkaar, maar zijn iets wazig als je van dichtbij kijkt.

Spot kleuren: elke kleur is effen, maar de tekening is eenvoudig en zwarte lijnen dienen voor de scheiding tussen andere kleuren.
Kan je je inbeelden hoe Lotr op deze manier er zou uitzien ?

Williams gebruikte ook process kleurendruk op cabinets in de jaren 1990. Medieval Madness bijvoorbeeld was een 4 color process met 2 kleuren (zwart en blauw) extra als 'spot' bedrukt.
Dit verklaart waarom sommige cabinets niet tot wit vervagen zoals voorheen: de rode kleur is samengesteld uit geel en magenta. Het magenta vervaagt eerst, de rode kleur verdwijnt en laat de gele onderlaag zien (die ook traag zal verschijnen).

Het magenta in de rode letters op de cabinet zijn verschenen en laten de gele basiskleur zien, terwijl het groen in verhouding niet zo erg verschenen is.

Voor zover ik weet gebruikte Williams nooit process zeefdruk op speelvelden, enkel voor cabinets. Sega echter gebruikte dit wel voor hun speelvelden, maar soms in combinatie met vaste spot kleuren. Starship Troopers bijvoorbeeld drukte de felle kleuren 'spot' (geel, groen, rood, blauw) maar de rest werd via een 4-kleuren proces bedrukt.

Churchill Cabinet Company maakt nog steeds cabinets en speelvelden voor Stern Pinball.

Stern gebruikt ook een 4-kleuren process zeefdruk voor zowel hun speelvelden als cabinets. Sommige mensen klagen erover dat je de stipjes ziet die hierdoor ontstaan.
Maar dit is niets nieuw, aangezien Williams cabinetten ook overgangen en een 4-kleuren proces gebruikten waarbij je de kleine stipjes kan zien wanneer je dicht genoeg gaat kijken.
Het grote verschil is dat Stern meer foto-realistische tekeningen gebruikt. Hierdoor kan het effect versterkt worden. Williams gebruikte getekende ontwerpen met effen kleuren en overgangen ertussen. Hierdoor is het effect meer subtiel en door de tekenaar gecontroleerd.

Stipjes op Sterns Pirates of the Caribbean cabinet.

Stipjes op Bally Cirqus Voltaire kopkast.

Monster Bash en Cactus Canyon

Lenc-Smith was een dochteronderneming van WMS, maar werd nog steeds als een afzonderlijk bedrijf bezien dat weinig met de flipper-afdeling te maken had.
Op het eind van de jaren 1990 waren er een reeks stakingen bij Lenc-Smith, hierdoor moest de fabricage van cabinetten worden overgenomen door andere bedrijven. Dit is zelfs gerapporteerd in de beursberichten van WMS (kijk in het stuk 'Employees' op het einde). Meer informatie over de oorzaak van de staking kan je in dit artikel en in dit artikel vinden.

Deze staking verklaart waarom de meeste Monster Bash, Cactus Canyon en Revenge From Mars flipperkasten stickers op hun cabinet hebben, die snel beschadigd worden en verkreuken door de druk van de poten, in tegenstelling tot de vorige flipperkasten. Maar er waren ook enkele gezeefdrukte cabinets gemaakt.

Monster Bash met schade aan de cabinet stikkers.

Enkel toen de productie van Pinball 2000 Star Wars: Episode 1 begon waren de stakingen over, en deze flipperkasten hebben dan ook weer opnieuw een kwalitatief goed gezeefdrukt cabinet (en goede stickers voor de conversie kits).

Mr Gillard van The Pinball Factory heeft me productie gegevens van Williams voor deze modellen bezorgd.

voor Monster Bash leverder Churchill 2564 cabinets en Lenc-Smith 883 (waarvan 15 voor prototypes).
Zoals je hier kan lezen, hadden Monster Bash prototypes volledig andere tekeningen.

Voor Cactus Canyon leverder Lenc-Smith bijna alle cabinets, 859 (16 prototypes) en Churchill maar 99 cabinets.

Churchill kon rechtstreeks op het hout van de cabinets zeefdrukken, dus de paar gezeefdrukte Monster Bash cabinets zijn zo goed als zeker door hen gemaakt en niet door Lenc-Smith. Maar niet elke cabinet door Churchill geleverd was gezeefdrukt.
De flipperkasten die je tegenkomt ondersteunen die theorie niet.
Zowat elke Cactus Canyon heeft stickers, en van MB zijn er waarschijnlijk minder dan 100 op het hout gezeefdrukt.
De staking bij Lenc-Smith had als gevolg dat men niet meer kon zeefdrukken (met vinyl basis zoals voorheen), maar wel cabinets assembleren, aangezien dat een relatief eenvoudige taak is die aan het interim personeel kon worden aangeleerd. Om toch de productie van de flipperkasten verder te zetten, werden stickers gemaakt die beide leveranciers op hun cabinets kleefden.

Andere flipperkast fabrikanten

Stern Electronics (1977 - 1985), Capcom, Alvin G., .. over hen heb ik geen informatie. Email me als je iets weet..

Flipperkast kopruiten

Kopruiten zijn gebruikt sinds het begin van de flipperkast. Het is een opstaande glazen plaat met een tekening op, bedoeld om de aandacht te trekken en later ook om scores weer te geven. Soms heeft de kopruit een spiegelend effect, dan begint men met een hele spiegel waarvan men stukken van het reflecterende materiaal weghaalt om te bedrukken.

Advertising Posters was de eerste firma die begon met het maken van kopruiten.

Bally was eerst (geleid door Paul Faris) om kopruiten te zeefdrukken met een 4-kleuren proces. Het resultaat hiervan was een meer realistische tekening. De eerste was op Lost World in 1978.

Eind jaren 1980 schakelden de fabrikanten om naar translites. Gottlieb begon met foto-realistische translites, terwijl anderen bij getekende ontwerpen bleven. Translites hebben het voordeel dat ze goedkoper te maken zijn en beter zijn voor de exploitant, ze worden minder snel beschadigd.

Serigraph maakte translites voor Williams. Ze bedrukten door middel van offset lithografie in 4 kleuren op de achterkant van polycarbonaat folie. Daarop werd nog een doorzichtige witte laag en een ondoorzichtige zilveren laag bedrukt. Polycarbonaat folie werd gebruikt omdat het goed tegen de warmte van de lampen kon.

Sun Process leverde ook veel kopruiten aan Williams. Aangezien ze een zeefdrukkerij waren en translites werden offset gedrukt, kon SP ze zelf niet maken maar gebruikte men zelf een toeleverancier om zo Williams toch van translites te voorzien. Blijkbaar schakelde Williams heel de tijd over en weer tussen Serigraph en Sun Process voor hun translites.

Niet elke WPC flipperkast heeft echter een translite. Indien de ontwerper het echt wou dan kon de flipperkast een echte glazen kopruit hebben. No Good Gofers is zo een voorbeeld. Dit was Pat Lawlors beslissing, aangezien hij vond dat een kopruit het de tekeningen veel beter doet uitkomen en beter gebruik van het licht maakt. De No Good Gofers kopruit werd gemaakt door TAG. The Champion Pub, een jaar later door Williams gemaakt had ook een glazen kopruit maar deze werd geproduceerd door 'Gfx Inc'.

Credits

Met dank aan Duncan Brown, Robert Fesjian, Ron Baum, Wayne Gillard (The Pinball Factory), Larry Kramer (Serigraph), Pat Lawlor (Pat Lawlor Design) voor het antwoorden op mijn vragen.
Dank aan Dave van BillySeven.net for voor de fotos van de Expo tour 1995.
Dank aan iedereen op rec.games.pinball die informatie over dit onderwerp heeft gepost.